Lucifer, Joost van den Vondel

Algemene informatie

Boekverslag Lucifer

Joost van den Vondel, Lucifer

Eerste druk: 1654, Amsterdam

Gelezen druk: 1923, hertaald door J.F.M. Sterck

‘Lucifer’ is een treurspel.

Samenvatting

Lucifer is een toneelstuk en bevat 5 bedrijven, van elk bedrijf volgt een korte samenvatting:

 eerste bedrijf:

Lucifer heeft Apollion naar het aardse paradijs gestuurd om te kijken wat God aan de mens geschonken heeft. Apollion verteld dat het aardse paradijs veel beter is dan het hemelse. Hij heeft het liefdesspel gezien. Dan komt de Gabriël met de Rei der Engelen en verteld dat de engelen ondergeschikt zijn aan de mens.

 tweede bedrijf:

Lucifer vertelt de engelen wat het besluit betekent: slaven voor de mens zijn ze nu. Belzebub denkt aan verzet en probeert Lucifer, de loco-god, ervan te overtuigen dat hij persoonlijk vernederd is. Dit werkt uiteindelijk en samen met Apollion en ook Belial  komt het verzet tot stand.

 derde bedrijf:

De engelen die het niet eens zijn met 'het besluit Gods' en zich dus bij Lucifer voegen (Luciferisten) komen bij elkaar en klagen over het onrecht wat hun is toegedaan. Belzebub zegt dat de Luciferisten gelijk hebben en de trouwe Rei der Engelen niet. Om dit conflict op te lossen heeft hij maar 1 manier en dat is geweld. Dan verschijnt de veldheer van God: Michaël. Hij beveelt de Luciferisten hun geweld op te geven. Dan vertrekt hij. Lucifer neemt van de luciferisten de strijdbijl aan: hij zal geweld met geweld bestrijden.

 vierde bedrijf:

Gabriël geeft Michaël de opdracht om met zijn leger tegen de luciferisten te vechten. Ondertussen spreekt Lucifer zijn troepen toe, met weinig enthousiasme. Dan komt Rafaël met een olijftak. Hij probeert Lucifer tot inkeer te brengen. Maar daar komt Michaëls leger al aan.

 vijfde bedrijf:

De strijd barst los: de luciferisten vechten in een halve maan (symbool van ongeloof) en de engelen in een 3hoek (symbool van drieënheid). Na een tijd komen Lucifer en Michaël tegenover elkaar te staan. Michaël probeert zelfs dan nog Lucifer tot inkeer te brengen, maar die is door het dolle heen en slaat in op Michaëls schild. Hierdoor breekt de strijdbijl van Lucifer en schiet Michaël met zijn bliksem op hem. Lucifer stort van de hemel en verandert in een 7 koppig monster (overeenkomend met de 7 hoofdzonden). Lucifer stuurt Belial naar het aardse paradijs en met behulp van de slang weet hij Adam en Eva tot zonde te laten verleiden.

Verwachting

‘Lucifer’ is een werk van Joost van den Vondel, geschreven in 1654. Hierdoor ontstaan er verschillende problemen. Ten eerste is het taalgebruik zodanig verouderd, dat de boodschap van het stuk op sommige punten onduidelijk is. Ten tweede worden  eventuele maatschappijkritische uitlatingen veel minder snel opgepikt, omdat het stuk inmiddels 361 jaar oud is. Een derde probleem is, dat dit werk een toneelstuk is, met zang en dans. Wanneer je het boek leest, krijg je dus niet het hele verhaal mee, maar mis je dingen die op het toneel wel over worden gebracht.

Desalniettemin ben ik vol goede moed begonnen aan dit werk. Ik heb voor ‘Lucifer’ gekozen, omdat ik graag nog een werk van Vondel aan mijn leeslijst wilde toevoegen. ‘Lucifer’ heb ik gekozen, omdat het een van de bekendste werken van Vondel is. Verder gebied de eerlijkheid het te zeggen, dat dit boek ook het eerste boek van hem was, wat ik uit de kast trok.

Ik wist van tevoren van de problemen waar ik tegenaan zou lopen. Ik heb het boek daarom met een open vizier gelezen, zonder verwachtingen of vooroordelen.

Motieven

Een terugkerend motief in dit boek is trouw. Aan het begin van het boek is iedereen trouw aan God. Als de engelen ondergeschikt worden aan de mens, pikt Lucifer dit niet en jut hij alle engelen op om hem te steunen om de mens van zijn troon te stoten. Een derde deel van de engelen steunt hem, de Luciferisten. Deze zweren zowel trouw aan God als aan Lucifer. Als de slang Eva overtuigd om de vrucht van de door God verboden boom te eten, verbreekt zij en later ook Adam de trouw aan God, door niet naar hem te luisteren.

De strijd tussen goed en kwaad, of beter gezegd tussen God en het kwaad. Niet alleen het hele boek staat er bol van, maar ook,  hoe kan het ook anders, de bijbel en zo ongeveer de gehele moderne literatuur. Er is ook geen middenweg tussen goed en kwaad, geen nuancemogelijkheid of afzwakking van een van beide kanten. Er is maar een keuze, God of Lucifer.

Thema

Het thema van het boek is jaloezie.  Lucifer is jaloers op het hoge aanzien dat de mens krijgt en hij kan het niet verdragen, dat hij een mindere dienaar van de mens is. Deze jaloezie leidt uiteindelijk tot een opstand tegen God, wat ook een belangrijk aspect van het verhaal is. De opstandigheid komt echter voort uit Jaloezie en machtswellust.

Beoordeling

De schrijfstijl is, zoals al eerder is gezegd, uitdagend. Het werk is wel hertaald, maar die hertaling is inmiddels ook weer 90 jaar oud. Het blijft dus moeilijk om elk detail van het boek te begrijpen en te onthouden. Gelukkig was deze druk ook voorzien van een verklarende woordenlijst onderaan elke bladzijde, zodat er uiteindelijk weinig onduidelijkheden overbleven.

Een citaat ter verduidelijking:

Gabriël

"Och, Adam is gevallen;

De vader en de stam van ’t menselijk geslacht

Te jammerlijk, te droef alree ten val gebracht

Hij leit ertoe"

vertelperspectief

Het vertelperspectief is in dit boek zeer interessant, aangezien we dit verhaal al kennen uit de bijbel. Hierin wordt dit verhaal verteld uit het perspectief en de gedachten van de mens. ‘Lucifer’ laat echter het perspectief van de engelen zien, iets wat ik tot nu toe nog nooit had gedaan. Het verduidelijkt het hele verhaal, zoals dat in de bijbel geschreven staat.

Personages

-Lucifer; de plaatsvervanger van God in de hemel. Hij heeft 3 eigenschappen: verhevenheid, staatszucht en hoogmoed. Lucifer is de enige in de hemel die twijfel bezit. De anderen zijn of goed of slecht. Hij wipt steeds heen en weer tussen 2 polen.

 -Gabriël; Strijder van God. Hij vertolkt de beslissingen van God.

-Michaël; Wie is als God. Hij is de veldheer van God.

-Rafaël; God geneest. Hij is de beschermengel.

-Uriël; God is mijn licht. Hij is de schildknaap van Michaël.

 -Belzebub; Heer der Vliegen. Met vliegen wordt bedoeld de duivels die door de lucht zwermen.

-Belial; Nietsnut, perverse, verworpene.

-Apollion; iemand in het eeuwig verderf storten. Hij is de verderver.

Eindoordeel

‘Lucifer’ is een zeer interessant boek om te lezen. Dit komt vooral door het vertelperspectief. De problemen, die aan het begin zijn geschreven, maken dat dit boek niet geweldig leuk is om te lezen. Het verhaal zou meer eer aangedaan worden als het op de planken wordt opgevoerd. Van het boek komt de spanning van het verhaal, 361 na de eerste publicatie, helaas niet goed meer over. Ik zou het boek daarom willen waarderen met een zeven.

Lof der zotheid, D. Erasmus

Algemene informatie

Desiderius Erasmus, Lof der zotheid

Eerste uitgave: Parijs, 1511

Aantal pagina’s: 166

Oorspronkelijke taal: latijn

Vertaalt door J.B. Kan (1898)

Lof der zotheid is een satirisch boek, dat de draak steekt met alles wat los en vast zit.

Het boek begint met een brief aan Thomas More, een Engelse humanist en goede vriend van Erasmus. Die brief is trouwens verkeerd gedateerd, het is namelijk niet 9 juni 1508 maar de brief is in juni 1510 geschreven.

Na de brief, die een inleidende functie heeft, begint Zotheid over haar Lof, een redevoering van meer dan 4 uur. Zonder haar kan de wereld niet bestaan. Ze is niet alleen, ze roept ook de hulp van enkele andere godinnen in: eigenliefde, vleierij, vergeetachtigheid, werkschuwheid, genotzucht, onverstand, weelderigheid, drinkgelag en vaste slaap. Uit de dwaasheid komt alles voort, daar laat ze geen twijfel over bestaan. Politiek, oorlog, vriendschap, liefde, jachtpartijen, huwelijk, kortom alles.

Meermaals haalt ze ook aan dat wie haar niet kent niet leeft. Ze is onmisbaar om gelukkig te zijn.

Bij de redevoering wordt er heel veel kritiek geleverd op de maatschappij die gebaseerd is op rangen, geleerden en de kerk. Erasmus dekt zich in zijn brief ook in tegen deze.[1]

Verwachtingen

Erasmus was en is een van de groten der aarde. Dit heeft mij ertoe aangezet om zijn bekendste werk ‘Lof der zotheid’ te gaan lezen. Ik wist dat het boek humoristisch was en tegelijkertijd ook kritisch. Deze combinatie maakt het boek zeer interessant en mijn verwachtingen waren dan ook hoog.

Motieven en thema

In ‘Lof der zotheid’ is de zotheid zelf aan het woord. Zij haalt allerlei dingen aan die in de maatschappij gebeuren, zei het goed, zei het slecht. Het boek telt ruim 60 hoofdstukken en in elk hoofdstuk wordt een apart thema behandeld. Het motief wat duidelijk naar voren komt is misleiding. Hiermee wordt niet een misleiding in het verhaal, maar een misleiding door het verhaal bedoelt. Dit wil zeggen, dat de zotheid speelt met haar lezers. Ze zet hen constant op het verkeerde been, zegt schijnbaar tegenstrijdige dingen en het is nooit helemaal duidelijk hoe ze haar uitspraken bedoelt. Deze onduidelijkheid is waarschijnlijk ook de reden, dat Erasmus nooit is opgepakt voor zijn boek. Er kan namelijk geen hard bewijs tegen hem worden gebruikt, omdat niet Erasmus, maar de totaal onvoorspelbare zotheid spreekt.

In ‘Lof der zotheid’ strijdt Erasmus voor de humanistische idealen, zoals godsdienstvrijheid, vrijheid van meningsuiting en meer individualisme. Dit doet hij door kritiek te uiten op de huidige machthebbers.  

Beoordeling

Over de werkelijke schrijfstijl van Erasmus valt weinig zinnigs te zeggen, aangezien ‘Lof der zotheid’ oorspronkelijk in het latijn geschreven is. Verder is de vertaling bijna  400 jaar na het boek geschreven. We hebben dus te maken met een boek uit de vroege renaissance, vertaalt in het naturalisme. Aan de zinsbouw is te zien dat het boek uit de renaissance komt, maar de woordkeuze komt toch erg overeen met naturalisten zoals Couperus.

Personages spelen geen rol in dit boek.  De zotheid is de enige die we als personage zouden kunnen bestempelen. Een ontwikkeling van karakter is niet aan de orde, aangezien er in het verhaal niets concreets gebeurt. De zotheid houdt een enorme monoloog over allerlei zaken, meer niet.

Het vertelperspectief is hetgeen wat ‘Lof der zotheid’ zo goed maakt. De zotheid zelf voert het woord en heeft een oordeel over alles. Wanneer de zotheid een positief oordeel geeft, is dat vaak een slecht teken. Vaak is er dan ook drank en ruzie aanwezig bij de zaken die de zotheid kan waarderen. 

De zotheid kraamt vaak enorme onzin uit, maar soms zegt hij iets zinnigs. Bijvoorbeeld als kritiek wordt geuit op de aflatenhanden van de kerk. Hier zie je duidelijk de kritiek van Erasmus terugkomen. In sommige gevallen spreekt de zotheid op zo’n manier, dat het vrijwel onmogelijk is om te bepalen wat Erasmus hier bedoelt. Wordt hier onzin verkondigt, of probeert de zotheid ons iets te vertellen?

Eindoordeel

Na het lezen van Erasmus kan je maar tot een enkel oordeel komen: er heeft zich maar weinig verandert. Erasmus is niet de eerste die dit zegt. Ruim 2000 jaar geleden sprak een zekere prediker, mogelijk Salomo, zo: ‘Er is niets nieuws onder de zon.’ (Prediker 1:9) Dit is het beeld dat door het boek wordt opgeworpen. Het heeft nooit een motto gehad, maar als we 500 jaar later terugkijken op het werk van Erasmus kunnen we concluderen dat prediker 1:9 zeer geschikt zou zijn.

‘Zodra men zijn roes heeft uitgeslapen, komen triomfantelijk de zorgen weer terug.’ (uit ‘Lof der zotheid’)

Je zorgen wegdrinken is van alle tijden, en het geeft goed aan dat de mensen toen echt niet zo anders waren als dat ze nu zijn.

‘Er is dus ofwel geen enkel onderscheid tussen dwazen en wijzen of, als er toch één is, dan is het dat de dwazen gelukkiger zijn daarbij. En wel daarom dat ten eerste hun geluk nauwelijks iets kost omdat een simpele vooropgezette mening voldoende is. Ten tweede omdat zij dit geluk met ontelbare anderen delen. Er is trouwens geen gein aan, iets goeds alleen bezitten.’

Erasmus is een geleerd man en de enige ‘homo universalis’ die door de geschiedenis aan ons is overgeleverd. Dat zo’n geleerd man zoiets opschrijft getuige van een grote nuchterheid, waardoor dit boek nog steeds gelezen wordt.

Wanneer een schrijver een boek schrijft wat 500 jaar na dato nog steeds veel wordt gelezen, dan kan ik niet anders concluderen dan dat dit boek werkelijk fantastisch is. Ik geef dit boek dan ook zonder twijfel een 10. Iemand die de wereld al meer dan 500 jaar inspireert en geen god is, verdient dat.

bronnen

  http://www.zoekboekverslag.nl/boekverslag-2961.html

---